کاغذ یکی از پرمصرف‌ترین اقلام لوازم‌التحریر در کل جهان است. به طوری که هر روزه میزان زیادی از آن خرید و فروش می‌شود. سرنوشت نهایی آن هم، به شکل زباله است. هر ساله درختان زیادی برای تولید کاغذ، قطع شده و هزینه‌های فراوانی برای ساخت کاغذ بکر صرف می‌شود. در حالی که می‌توان با بازیافت کاغذ، جلوی قطع درختان و هزینه‌های سرسام‌آور مربوط به آن را گرفت.
در این مطلب از پاکتچی قصد داریم به بررسی وضعیت و جایگاه بازیافت کاغذ و مقوا در ایران و سایر نقاط جهان بپردازیم. لطفاً تا انتها همراه ما باشید.
بازیافت کاغذ چیست و دلایل ارجحیت آن نسبت به تولید کاغذ بکر کدام است؟
منظور از بازیافت کاغذ (Paper Recycling)، فرآیندی است که طی آن کاغذهایی که قبلا استفاده شده‌اند را مجددا تغییر می‌دهیم و دوباره از آن‌ها استفاده می‌کنیم. تقریباً برای تهیه هر تن کاغذ، باید 17 اصله درخت قطع شود. هر درخت سالانه و به طور متوسط، ۶ کیلوگرم دی‌اکسید کربن را به اکسیژن تبدیل می‌کند.
در فرایند تولید کاغذ از الیاف گیاهان، 400000 لیتر آب و 4000 کیلو وات برق مصرف می‌شود. پس به منظور حفاظت از جنگل‌ها و کاهش مصرف انرژی، استفاده از کاغذ بازیافتی برای پایداری ضروری است. این کار باعث صرفه‌جویی در مصرف منابع و کاهش تولید زباله بر روی کره زمین خواهد شد. به دلایل متعددی استفاده از کاغذ بازیافتی ارجحیت دارد که ما در این قسمت به برخی از آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
1- جلوگیری از نابودی درختان و جنگل‌ها
درختان ریه‌های زمین هستند و در صورت نابودی آن‌ها، زندگی انسان‌ها و تمام جانداران روی کره زمین از بین می‌رود.
2- آلوده نشدن محیط زیست
بازیافت کاغذ، مانع از تجمع زباله‌ها و کثیف شدن محیط زیست می‌شود.
3- مصرف آب کمتر
فرایند تولید کاغذ به آب فراوان نیاز دارد. در صورتی که در فرآیند بازیافت، فقط به اندازه یک پنجم میزان تهیه کاغذ از درختان، آب مصرف می‌شود.
3- مصرف انرژی مصرفی کمتر
میزان انرژی مصرفی در بازیافت کاغذ، حدود یک سوم فرایند تولید آن از درخت بوده و این به معنای جلوگیری از افزایش دمای کره زمین و آلودگی کمتر محیط زیست است.
در کل، بازیافت این ماده ارزشمند و استفاده مجدد از آن، نه تنها مانع از قطع درختان خواهد شد، بلکه از نظر اقتصادی نیز به دلیل سود‌آوری و تولید اشتغال از اهمیت خاصی برخوردار است.
تفاوت کاغذ بازیافتی و کاغذ اصلی
به طور قطع، هزینه‌های مربوط به بازیافت کاغذ مصرف‌شده، بسیار کمتر از ساخت کاغذهای نو است. چرا که فقط باید کاغذهای باطله را به صورت خمیر در آورد و با استفاده از مواد رنگ‌بر، رنگ آن‌ها را از بین برد. سپس طی فرآیندهایی مجدداً آن‌ها را به کاغذهای جدید تبدیل کرد. این در حالی است که برای تولید کاغذ نو، ابتدا باید درختان قطع شوند و الوار آن‌ها به کارخانه منتقل گردند. سپس پوست چوب‌ها، کنده شده و کاملا خرد شوند. بعد از آن، توسط یکسری فرآیندهای شیمیایی متعدد، خمیر کاغذ تولید می‌شود و ساخت کاغذهای اصلی صورت می‌گیرد.
در واقع، تفاوت اصلی کاغذ بازیافتی و کاغذ نو، وجود خمیر اولیه در فرایند بازیافت و نبود آن در فرآیند تولید کاغذهای بکر است. به لحاظ شیمیایی نیز فرایند رنگ‌بری از کاغذهای باطله بسیار آسان‌تر و ارزان‌تر از تولید کاغذهای نو از چوب درختان است. اگر از لحاظ اقتصادی هم تفاوت این دو نوع کاغذ را بررسی کنیم، باید گفت قطعاً هزینه‌های جمع‌آوری کاغذ باطله و انتقال آن به کارخانه جهت بازیافت، بسیار ارزان‌تر از هزینه‌های قطع درختان و انتقال به کارخانه تمام می‌شود.
همان‌طور که قبلا هم گفتیم، بازیافت کاغذ دو فایده مهم دیگر هم دارد. اول اینکه از تولید زباله بیش از حد جلوگیری می‌شود و دوم اینکه دیگر لازم نیست درختان زیادی را برای ساخت کاغذ قطع کنیم. مورد دوم به تنهایی یک مزیت بسیار ارزنده به حساب می‌آید. در کل، امروزه در ایران و تمام جهان بازیافت این ماده دور ریختنی بسیار رواج دارد و یک صنعت و تجارت پرسود محسوب می‌شود.
وضعیت بازیافت کاغذ در ایران و سایر نقاط جهان
طبق آمارهای جهانی، هر روزه 5.3 میلیون تن زباله در سراسر جهان تولید می‌شود که سهم کشور ما از آن حدود 40 هزار تن در روز است. از این مقدار زباله، حدود 9 درصد به کاغذ و مقوا اختصاص دارد. اگر ما بتوانیم تنها 25 درصد از این کاغذهای باطله را بازیافت کنیم، علاوه بر اینکه حدود 100 هزار تن کاغذ بازیافتی تهیه می‌شود، جلوی قطع یک میلیون و هفتصد هزار اصله درخت هم گرفته خواهد شد.
میزان مصرف کاغذ در کشوری مثل آمریکا بسیار زیاد است و از مجموعه 521 کارخانه کاغذ‌سازی در این کشور، حدود 450 کارخانه، کاغذ بازیافتی تولید می‌کنند. در حال حاضر مبحث بازیافت کاغذ در کشورهای اروپایی و آمریکایی از موضوعات بسیار پر‌اهمیت محسوب می‌شود و این کشورها اقدامات موثری در این زمینه انجام داده‌اند. اولین و مهم‌ترین قدم، جهت شروع فرآیند بازیافت در این کشورها، فرهنگ‌سازی و تفکیک زباله توسط مردم است؛ به طوری که عدم انجام آن با اعمال جریمه صورت می‌گیرد.
آمار نرخ بازیافت کاغذ و مقوا در کل جهان 58 درصد بوده که با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در کشورهای اروپایی و آمریکایی، این عدد به حدود 70 درصد در این کشورها رسیده است. نکته قابل توجه این است که تمام روزنامه‌های این کشورها، از کاغذهای باطله تهیه می‌شوند و مطبوعات آن‌ها حق استفاده از کاغذ نو برای تولید نشریات را ندارند. علاوه بر این، در تمام ادارات دولتی نیز کارمندان موظف هستند 60 درصد از کاغذهای مورد نیاز خود را از کاغذهای بازیافتی خریداری کنند.
در کشورهای آمریکایی میزان تولید کاغذ بازیافتی به قدری زیاد است که قسمتی از آن را هم به فروش می‌رسانند. یعنی از کاغذهای باطله به عنوان یک تجارت پرسود استفاده می‌کنند. 50 درصد از کاغذهای مصرفی کشور هندوستان نیز بازیافتی هستند. کشور ژاپن هم سالانه 15 میلیون تن که حدود نیمی از کاغذ مصرفی است را به روش‌های مختلف، از زباله‌های شهری جدا کرده و سالانه دو میلیارد دلار هزینه جمع‌آوری می‌کند.
کشور آلمان از دیگر کشورهایی است که به موفقیت چشمگیری در زمینه بازیافت کاغذ دست یافته است. به طوری که حدود 50 درصد از مواد ضایعاتی خود را به چرخه تولید برمی‌گرداند و بازیافت می‌کند. از این کشور به عنوان قهرمان محیط زیست در جهان یاد می‌شود. مدیریت پسماند هم کاملاً فرهنگ‌سازی و به یک ضرورت برای شهروندان تبدیل شده است.
یک واقعیت انکارناپذیر این است که شهروندان آلمانی در زمینه جداسازی زباله‌ها، همکاری‌های لازم را با دولت انجام می‌دهند و با اینکه فناوری پیچیده‌ای در این کشور استفاده نمی‌شود، به خاطر وضع قوانین و فرهنگ‌سازی، موفقیت‌های بسیاری در زمینه بازیافت کاغذ صورت گرفته است.
جلوی هر آپارتمان در آلمان 5 سطل زباله برای 5 نوع زباله مختلف قرار داده شده است که هرکدام با رنگ‌های جداگانه مشخص می‌شوند. از لحاظ قانونی، تمام آلمانی‌ها ملزم به رساندن زباله‌های قابل بازیافت خود به مراکز بازیافت هستند و اگر کسی این کار را انجام ندهد، مرتکب جرم خواهد شد. البته حدود 90 درصد آلمانی‌ها با علاقه شخصی این کار را انجام می‌دهند.
آغاز فعالیت‌های صنعتی بازیافت در ایران از چه زمانی بوده است؟
آغاز فعالیت‌های صنعتی بازیافت در کشور ما به سال 1333 بازمی‌گردد. در این سال، نخستین کارخانه مقوا‌سازی تاسیس شد و پس از آن تا سال 1336 دو کارخانه مقوا‌سازی در تهران راه‌اندازی شدند. سهولت خمیر کردن کاغذهای باطله و فرم‌دهی مجدد به آن‌ها، باعث شد این صنعت در ایران روز به روز گسترش پیدا کند و مردم برای مصارف روزانه خود به آن روی آورند. به تدریج و در کنار کارخانه‌ها، کارگاه‌های کوچک و بزرگ بازیافت کاغذ هم دایر شدند که بیشتر در زمینه تولید کاغذهای بازیافتی با کیفیت پایین، نظیر شانه تخم مرغ، فعالیت دارند.
از مهم‌ترین خصوصیات صنعت بازیافت کاغذ در ایران، پایین بودن سطح فناوری و تجهیزات کارخانه‌ای است که توان تولید محصولات کاغذی مرغوب و باکیفیت را ندارد. علاوه بر این، امنیت بهداشتی تولیدات این کارخانه‌ها نیز تایید نشده است. در کل، صنعت کاغذ‌سازی به ویژه صنعت بازیافت کاغذ در ایران از رونق چندان خوبی برخوردار نیست و بیشتر نیاز بازار کشور از طریق واردات تأمین می‌شود.
اگر همه ما ایرانی‌ها یاد بگیریم زباله‌ها را به طور مجزا از هم قرار دهیم، علاوه بر اینکه از قطع 100 میلیون درخت در طول یک سال جلوگیری کرده‌ایم، باعث کاهش آلودگی محیط زیست و مصرف انرژی کمتر نیز خواهیم شد.
استفاده از کاغذهای بازیافتی، آلودگی هوا را به میزان 74 درصد کاهش می‌دهد و باعث مصرف آب کمتر به اندازه 58 درصد نیز می‌شود. بنابراین بایستی روزنامه‌ها و کاغذهای باطله را دور نریزیم و آن‌ها را از زباله‌های دیگر تفکیک کنیم. مدیریت کاغذهای بازیافتی به دست آمده از خانه شهروندان، در ظاهر ارتباطی با اقتصاد تک‌‌تک خانواده‌ها پیدا نمی‌کند؛ اما به خاطر اهداف کلانی که در پس آن نهفته است، در نهایت سودش به خانواده‌ها نیز بازمی‌گردد. قطعاً برای موفقیت در این زمینه، نیاز است تا فرهنگ‌سازی صحیح مصرف در مواجهه با پسماندها در بین عموم مردم نهادینه شود.
کلام آخر
در این مطلب از پاکتچی، توضیحاتی را در خصوص وضعیت و جایگاه بازیافت کاغذ و مقوا در ایران و سایر نقاط جهان ارائه کردیم. همان‌طور که گفته شد، امروزه بسیاری از کشورهای پیشرفته صنعتی با سرمایه‌گذاری‌های مناسب توانسته‌اند به موفقیت‌های چشمگیری در زمینه بازیافت کاغذ دست یابند؛ اما در کشورهای در حال توسعه مثل ایران، وضعیت چنین نیست و نه تنها سرمایه‌گذاری‌های لازم برای راه‌اندازی انواع صنایع بازیافت وجود ندارد، بلکه فرهنگ عمومی برای جداسازی انواع زباله نیز آن طور که باید، شکل نگرفته است.
